Maceral | Οργανική Πετρογραφία | Ερευνητικά Αντικείμενα | Ερευνητική Ομάδα Ενεργειακών Πρώτων Υλών

Τα μικρότερα μεμονωμένα ανθρακοπετρογραφικά συστατικά, που είναι ορατά στο μικροσκόπιο, καλούνται maceral. Aπόδοση του όρου στα Ελληνικά δεν υπάρχει μέχρι σήμερα. Ο όρος είναι τεχνητός, προέρχεται από το λατινικό ρήμα “macerare", που σημαίνει "μαλακώνω”, και φέρει την κατάληξη -al, ώστε να ακούγεται ανάλογα με τον όρο “mineral" (ορυκτό).

Τα maceral προέρχονται από τα διάφορα μέρη των φυτών που σχημάτισαν τους γαιάνθρακες και υπέστησαν και αυτά τις φυσικές και τις χημικές διεργασίες της ενανθράκωσης.

Η παρατήρηση γίνεται σε στιλπνές τομές με λευκό και κυανό (ή υπεριώδες) προσπίπτον φως στο ανθρακοπετρογραφικό μικροσκόπιο.

Τα maceralμε βάση το χρώμα τους, δηλαδή το πόσο πολύ απορροφούν ή ανακλούν το προσπίπτον λευκό φως του μικροσκοπίου, διακρίνονται σε τρεις ομάδες:

του Ινερτινίτη (ανοικτόχρωμα, υπόλευκα),
του Λειπτινίτη (σκοτεινόχρωμα) και
του Χουμινίτη / Βιτρινίτη (ενδιάμεσα, γκρίζα).

Η ομάδα του Ινερτινίτη

Τα maceral της ομάδας του Ινερτινίτη προέρχονται από τα ίδια φυτικά υπολείμματα, από τα οποία προέρχονται ο Χουμινίτης και ο Λειπτινίτης, με τη διαφορά ότι έχουν υποστεί κάποια ασθενή οξείδωση, που καλείται φουσινιτίωση. Αυτή η μερική καύση (απανθράκωση) των φυτικών υπολειμμάτων συνέβει στην επιφάνεια του παλαιοτυρφώνα και οφείλεται σε πυρκαγιά ή σε παροδική ξήρανση της τύρφης λόγω πτώσης της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα ή στην επίδραση μυκήτων.

Μέσω της φουσινιτίωσης δημιουργούνται συστατικά με σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε άνθρακα, αλλά χαμηλή σε οξυγόνο και υδρογόνο. Η συνέπεια του σχετικού εμπλουτισμού σε στοιχειακό άνθρακα είναι μια έντονη αρωματοποίηση και συμπύκνωση, μέσω της οποίας δημιουργείται μια πολύ πυκνή (με τη φυσική έννοια) ύλη . Για τον λόγο αυτόν ο Ινερτινίτης στο προσπίπτον φως του μικροσκοπίου δείχνει την πιο έντονη ανακλαστικότητα, δηλ. στην ομάδα αυτή ανήκουν τα πιο φωτεινά ανθρακοπετρογραφικά δομικά συστατικά.

Στον Ινερτινίτη ανήκουν επίσης σύμφωνα με τον παραπάνω χαρακτηρισμό των οπτικών ιδιοτήτων όλα τα υπολείμματα των μυκήτων, που ανακλούν έντονα το προσπίπτον φως του μικροσκοπίου. Η υψηλή ανακλαστικότητα οφείλεται στη μελανίνη που υπάρχει στους ιστούς τους. Στην ομάδα ανήκει και ένα δευτερογενές maceral που δημιουργείται κατά τη διάρκεια της ενανθράκωσης και ανακλά έντονα το φως, ο Μικρινίτης, ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στο στάδιο των σκληρών λιγνιτών.

Η ονομασία (Ινερτινίτης) προέρχεται από τη λατινική λέξη “inertus” (= αδρανής), επειδή κατά την ενανθράκωση, αλλά και κατά την οπτανθράκωση τα maceral της ομάδας δεν μεταβάλλονται.

OΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL	ΤΥΠΟΣ MACERAL
Ι Ν Ε Ρ Τ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Φουσινίτης	Πυροφουσινίτης (01), (02) Ντεγκραντοφουσινίτης
	Ημιφουσινίτης
	Μακρινίτης
	Φουγκινίτης (01), (02)
	Σεκρετινίτης
	Ινερτοδετρινίτης
	Μικρινίτης

Φουγκινίτης 01

Φουγκινίτης 02

Πυροφουσινίτης 01

Πυροφουσινίτης 02

Η ομάδα Λειπτινίτη

Ο Λειπτινίτης προέρχεται από σπόρους, γύρη, φύκη, ρητίνες, επιδερμίδες φύλλων, αιθέρια έλαια, κηρώδεις ουσίες ή είναι βιτουμενιούχο συστατικό, που δημιουργήθηκε δευτερογενώς κατά την ενανθράκωση. Περιέχει σχετικά μεγάλη ποσότητα αλειφατικών ενώσεων, δηλαδή είναι πλούσιος σε υδρογόνο. Τα – υπό μορφή αλυσίδων – μόρια του Λειπτινίτη επιτρέπουν μια σχετικά χαλαρή δομή. Για τον λόγο αυτό στο προσπίπτον λευκό φως του μικροσκοπίου συνιστούν τα maceral της ομάδας του Λειπτινίτη τα σκοτεινότερα δομικά συστατικά των γαιανθράκων, επιτρέπουν δηλαδή μόνο περιορισμένη ανάκλαση του προσπίπτοντος φωτός.

Η παρατήρηση του Λειπτινίτη γίνεται σε στιλπνές τομές και με κυανό ή υπεριώδες προσπίπτον φως, οπότε αυτοί φθορίζουν. Στους μαλακούς λιγνίτες ο Λειπτινίτης φθορίζει με έντονα κίτρινο χρώμα. Με την πρόοδο της ενανθράκωσης μειώνεται σταδιακά η ένταση φθορισμού και στους σκληρούς λιγνίτες τα χρώματα μετατοπίζονται προς το πορτοκαλί. Στους λιθάνθρακες ο φθορισμός είναι ακόμα πιο ασθενής, μέχρι που στο στάδιο των αεριανθράκων τα συγκεκριμένα maceral δεν διακρίνονται πια.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι παλαιότερα η ομάδα έφερε το όνομα Εξινίτης, που προέρχεται από τις εξίνες, δηλ. τις εξωτερικές μεμβράνες των σπόρων και της γύρης. Ο όρος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ακόμα σε κάποια εργαστήρια ανθρακωρυχείων. Ο Λειπτινίτης πήρε το όνομά του από την Ελληνική λέξη «λειπτός», που σημαίνει απομένων, παραμένων πίσω.

ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL
Λ Ε Ι Π Τ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Σπορινίτης
	Κουτινίτης (01), (02), (03)
	Ρητινίτης (01), (02), (03), (04), (05)
	Σουμπερινίτης
	Αλγινίτης
	Βιτουμινίτης
	Λειπτοδετρινίτης
	Χλωροφυλλινίτης

Κουτινίτης 01

Κουτινίτης 02

Κουτινίτης 03

Ρητινίτης 01

Ρητινίτης 02

Ρητινίτης 03

Ρητινίτης 04

Ρητινίτης 05

Σουμπερινίτης

Η ομάδα του Χουμινίτη / Βιτρινίτη

Στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται όλα τα maceral, που προέρχονται από τα χουμώδη υπολείμματα των φυτών, δηλαδή το ξύλο και τον φλοιό των κορμών, τα κλαδιά, τα φύλλα και τις ρίζες. Αποτελούνται κύρια από κυτταρίνη, λιγνίνη και σε μικρότερο ποσοστό ταννίνη. Στο στάδιο του λιγνίτη τα maceral ανήκουν στην ομάδα του Χουμινίτη. Η αντίστοιχη ομάδα στο στάδιο του λιθάνθρακα καλείται Bιτρινίτης.

Η διαφοροποίηση μεταξύ Xουμινίτη και Bιτρινίτη σε σχέση με τον βαθμό ενανθράκωσης είναι απαραίτητη, επειδή τα χουμικά συστατικά στο στάδιο των λιγνιτών έχουν άλλον πετρογραφικό χαρακτήρα από εκείνον στο στάδιο των λιθανθράκων. Μέχρι και το στάδιο των αλαμπών λιγνιτών τα φυτικά λείψανα υφίστανται περιορισμένη μόνο διαγενετική μεταβολή και συμπύκνωση, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η διάκριση πολλών λεπτομερειών, που από το στάδιο των στιλπνών λιγνιτών και στη συνέχεια στα στάδια των λιθανθράκων και των ανθρακιτών εξαφανίζονται λόγω ομογενοποίησης, αρωματοποίησης και συμπύκνωσης.

Η ομάδα του Χουμινίτη

Tα maceral της ομάδας του Χουμινίτη διακρίνονται σε τρεις υπο-ομάδες:

του Χουμοδετρινίτη(τροποποιήθηκε σε Δετροχουμινίτη),
του Χουμοκολλινίτη(τροποποιήθηκε σε Γελοχουμινίτη),
του Χουμοτελινίτη(τροποποιήθηκε σε

ΟΜΑΔΑ MACERAL	ΥΠΟ- ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL	ΤΥΠΟΣ MACERAL	ΠΟΙΚΙΛΙΑ MACERAL
Χ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Χουμοτελινίτης	Τεξτινίτης		A
		Τεξτινίτης		B
		Ουλμινίτης	Τεξτο-ουλμινίτης (01), (02)	A
		Ουλμινίτης	Τεξτο-ουλμινίτης (01), (02)	B
			Ευ-ουλμινίτης (01), (02)	A
			Ευ-ουλμινίτης (01), (02)	B
	Χουμοδετρινίτης	Αττρινίτης
	Χουμοδετρινίτης	Ντενζινίτης (01), (02), (03)
	Χουμοκολλινίτης	Γελινίτης	Λεβιγελινίτης (01), (02)
		Γελινίτης	Ποριγελινίτης
		Κορποχουμινίτης (01), (02)	Φλομπαφινίτης
		Κορποχουμινίτης (01), (02)	Ψευδοφλομπαφινίτης

Το 2001 η International Committee for Coal and Organic Petrology (I.C.C.P.) τροποποίησε την ονοματολογία του Χουμινίτη ως ακολούθως (ICCP System 1994):

ΟΜΑΔΑ MACERAL	ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL	ΤΥΠΟΣ MACERAL	ΠΟΙΚΙΛΙΑ MACERAL
Χ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Τελοχουμινίτης	Τεξτινίτης		A
		Τεξτινίτης		B
		Ουλμινίτης		A
		Ουλμινίτης		B


	Δετροχουμινίτης	Αττρινίτης
	Δετροχουμινίτης	Ντενζινίτης (01), (02), (03)
	Γελοχουμινίτης	Γελινίτης	Λεβιγελινίτης (01), (02)
		Γελινίτης	Ποριγελινίτης
		Κορποχουμινίτης (01), (02)	Φλομπαφινίτης
		Κορποχουμινίτης (01), (02)	Ψευδοφλομπαφινίτης

Τεξτο-ουλμινίτης 01

Τεξτο-ουλμινίτης 02

Ευ-ουλμινίτης 01

Ευ-ουλμινίτης 02

Ποικιλία Maceral A

Αττρινίτης

Ντενζινίτης 01

Ντενζινίτης 02

Ντενζινίτης 03

Λεβιγελινίτης 01

Λεβιγελινίτης 02

Ποριγελινίτης

Κορποχουμινίτης 01

Κορποχουμινίτης 02

Η ομάδα του Βιτρινίτη

Τα maceral της ομάδας του Βιτρινίτη είναι ο Τελινίτης, ο Κολλινίτης και ο Βιτροδετρινίτης.

Ως Τελινίτης χαρακτηρίζεται το κυτταρικό τοίχωμα.

Στον Κολλινίτη ανήκουν όλοι οι ομοιογενείς Βιτρινίτες. Ενώ ο Τελινίτης εμφανίζεται κυρίως σε χαμηλού βαθμού ενανθράκωσης λιθάνθρακες μέχρι το στάδιο του αεριάνθρακα (Gaskohle), ο Κολλινίτης απαντάται σε όλους τους λιθάνθρακες. Εξαίρεση αποτελεί ο Βιτρινίτης, στον οποίο τα κυτταρικά τοιχώματα πληρώθηκαν με ορυκτά και ο οποίος αναγνωρίζεται μέχρι και το στάδιο του ανθρακίτη ως Τελινίτης. Ο Κολλινίτης διακρίνεται στους ακόλουθους τύπους maceral:

Τελοκολλινίτης

Ντεσμοκολλινίτης

Γελοκολλινίτης : Πρόκειται για ακανόνιστα σώματα χουμώδους γέλης που πληρώνει ρωγμές.

Κορποκολλινίτης : Πρόκειται για κολλινιτικό υλικό που γέμισε κύτταρα κυκλικά ή ελλειψοειδή, επιτόπου μαζί με Τελινίτη και Σουμπερινίτη ή απομονωμένος μαζί με Ντεσμοκολλινίτη.

Στον Βιτροδετρινίτη κατατάσσονται όλα τα μικρά θραύσματα Βιτρινίτη, που εμφανίζονται απομονωμένα ανάμεσα σε Ινερτινίτη ή ορυκτά.

ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL	ΤΥΠΟΣ MACERAL
Β Ι Τ Ρ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Τελινίτης
	Κολλινίτης	Τελοκολλινίτης
		Γελοκολλινίτης
		Ντεσμοκολλινίτης
		Κορποκολλινίτης
	Βιτροδετρινίτης

Το 1994 η I.C.C.P.μετά από μακροχρόνιες συζητήσεις τροποποίησε την ονοματολογία του Βιτρινίτη. Η νέα ονοματολογία, που ακολουθεί τη φιλοσοφία της ταξινόμησης του Χουμινίτη (υποδιαίρεση σε αντίστοιχες υπο-ομάδες), αναφέρεται στον ακόλουθο πίνακα και ονομάζεται ICCP System 1994.

ΟΜΑΔΑ MACERAL	ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL
Β Ι Τ Ρ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Τελοβιτρινίτης	Τελινίτης
	Τελοβιτρινίτης	Κολλοτελινίτης
	Δετροβιτρινίτης	Βιτροδετρινίτης
	Δετροβιτρινίτης	Κολλοδετρινίτης
	Γελοβιτρινίτης	Γελινίτης
		Κορπογελινίτης

Η αντιστοιχία Χουμινίτη (νέα ταξινόμηση ICCP 2001) με Βιτρινίτη (σύστημα ICCP 1994) φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα.

ΟΜΑΔΑ MACERAL	ΥΠΟ - ΟΜΑΔΑ MACERAL	MACERAL	MACERAL	ΥΠΟ - ΟΜΑΔΑ MACERAL	ΟΜΑΔΑ MACERAL
Χ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Τ Η Σ	Τελοχουμινίτης	Τεξτινίτης	Τελινίτης	Τελοβιτρινίτης	Β Ι Τ Ρ Ι Ν Ι Τ Η Σ
		Ουλμινίτης	Κολλοτελινίτης
	Δετροχουμινίτης	Αττρινίτης	Βιτροδετρινίτης	Δετροβιτρινίτης
		Ντενζινίτης	Κολλοδετρινίτης
	Γελοχουμινίτης	Γελινίτης	Γελινίτης	Γελοβιτρινίτης
		Κορποχουμινίτης	Κορπογελινίτης