ΠΕΝΕΔ 2003 | Ερευνητική Ομάδα Ενεργειακών Πρώτων Υλών

Η περιοχή της Λίμνης Μουριάς βρίσκεται στη Δυτική Πελοπόννησο, περίπου5 km Δ.ΝΔ του πολεοδομικού συγκροτήματος Πύργου (Νομός Ηλείας). Η λίμνη καταλάμβανε παλιότερα έκταση περίπου 6.500 στρεμμάτων. Σχηματίστηκε πίσω από αμμώδεις φραγμούς (θίνες) Ολοκαινικής ηλικίας, με ταυτόχρονη εισροή γλυκού νερού από μικροχειμάρρους και από την υπερχείλιση του Αλφειού ποταμού, όπως επίσης και αλμυρού νερού που εισερχόταν σε αυτήν από ένα στόμιο επικοινωνίας (μπούκα) με τη θάλασσα. Η αλιευτική παραγωγή της λίμνης, σημαντική κυρίως σε χέλια και κέφαλους, ήταν πολύ σημαντική με αποτέλεσμα η τοπική κοινωνία να ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με την αλιεία.

Η Λίμνη Μουριά αποστραγγίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, λόγω των αυξημένων αναγκών για καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αλλά και λόγω της εξάπλωσης της ελονοσίας, που οφειλόταν στους πληθυσμούς κουνουπιών, τα οποία φώλιαζαν σε καλαμιώνες παρόχθιων περιοχών της λίμνης.

Σήμερα η αποξηραμένη περιοχή χρησιμοποιείται για καλλιέργεια, βόσκηση και – δυστυχώς – για ανεξέλεγκτη απόρριψη οικοδομικών μπάζων και σκουπιδιών. Κυρίως το τελευταίο συμβάλλει στην οπτική αλλοίωση και αισθητική υποβάθμιση του τοπίου, ενώ επίσης εγκυμονεί πολλούς περιβαλλοντικούς κινδύνους. Πρέπει ακόμη να αναφερθεί η πλήρης καταστροφή του οικοσυστήματος των θινών, εξαιτίας της εκτεταμένης αυθαίρετης δόμησης της παράκτιας ζώνης.

Aπόρριψη οικοδομικών μπάζων και σκουπιδιών

Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκε μια έρευνα περιβαλλοντικών παραμέτρων και προϋποθέσεων επαναπλημμυρισμού της Λίμνης Μουριάς (Γεωργιάδης κ.ά., 1998). Κατά την έρευνα αυτή έγινε εκτίμηση του φυσικού δυναμικού και επεξεργασία των σημαντικότερων τεχνικο-οικονομικών και οικολογικών παραμέτρων της περιοχής. Επίσης έχει εξεταστεί η δυνατότητα ανάπτυξης ιχθυοκαλλιέργειας στην περίπτωση του επαναπλημμυρισμού, η περιβαλλοντική διαχείριση και η χωροταξική οργάνωση της ευρύτερης περιοχής, καθώς και οι επιπτώσεις παραποτάμιων δραστηριοτήτων στην ποιότητα των υδάτων του Αλφειού Ποταμού (Α.Τ.Ε., 1986; Γιαννόπουλος κ.ά., 1992; Ηλιοπούλου-Γεωργουδάκη, 1994). Παρόλα αυτά δεν έχει πραγματοποιηθεί μία ολοκληρωμένη μελέτη αποκατάστασης της λίμνης, αφού μέχρι σήμερα δεν έχουν μελετηθεί εκτενώς οι αβιοτικές παράμετροι, καθώς και η αλληλοσυσχέτισή τους με τις βιοτικές παραμέτρους, η γνώση των οποίων παίζει ουσιαστικό ρόλο στη σωστή διαχείριση και προστασία των υγροτοπικών οικοσυστημάτων.

Το συγκεκριμένο Ερευνητικό Έργο, που προτάθηκε από τα Τμήματα Γεωλογίας και Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση Πύργου, αφορά στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας και εργαλείων διαχείρισης υγροτοπικών συστημάτων, καθώς και στην ανάπτυξη ενός μοντέλου ολικού επαναπλημμυρισμού της αποξηραμένης Λίμνης Μουριάς, το οποίο θα αποτελεί ταυτόχρονα μοχλό οικοτουριστικής ανάπτυξης της περιοχής.

Αντικείμενο του ερευνητικού έργου είναι η μελέτη των αβιοτικών (ιζήματα/εδάφη, νερά) και βιοτικών παραμέτρων (φυτά, βλάστηση) της αποξηραμένης Λίμνης Μουριάς (Νομός Ηλείας) ως εργαλείων ορθολογικού, πιλοτικού επαναπλημμυρισμού τμήματος της πρώην λίμνης.

Η ερευνητική προσπάθεια έχει δύο διακριτούς στόχους:

α) Ανάπτυξη τεχνογνωσίας και εργαλείων διαχείρισης υγροτοπικών συστημάτων, καθώς σε πρώτη φάση επιχειρείται η κατανόηση των οικολογικών παραμέτρων, που επηρεάζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη των υγροτοπικών συστημάτων και στη συνέχεια εφαρμόζεται πιλοτικός επαναπλημμυρισμός μικρού τμήματος της παλιάς λίμνης, κατά τη διάρκεια του οποίου θα παρακολουθείται (monitoring) η μεταβολή αυτών των παραμέτρων.

β) Ανάπτυξη ενός μοντέλου αειφορικής διαχείρισης του συγκεκριμένου υγροτοπικού συστήματος, το οποίο θα αποτελεί ταυτόχρονα μοχλό οικοτουριστικής ανάπτυξης της περιοχής.

Το ερευνητικό έργο απαρτίζεται από τρεις διδακτορικές διατριβές, οι οποίες είναι οι εξής:

1) Γεωλογικές-εδαφολογικές παράμετροι της αποξηραμένης λίμνης Μουριάς (Ν. Ηλείας) ως παράγοντες για τον καθορισμό κριτηρίων εφαρμογής αποκατάστασης και αειφορικής διαχείρισης υγροτόπων.

2) Υδρογεωλογικές-υδροχημικές παράμετροι της αποξηραμένης λίμνης Μουριάς (Ν. Ηλείας) ως παράγοντες για τον καθορισμό κριτηρίων εφαρμογής αποκατάστασης και αειφορικής διαχείρισης υγροτόπων.

3) Οικολογία των τύπων οικοτόπων της βλάστησης της λίμνης Μουριάς (Ν. Ηλείας)

Σχήμα 1

Η πιλοτική λίμνη που πρόσφατα κατασκευάστηκε, βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της αποξηραμένης Λίμνης Μουριάς και καταλαμβάνει έκταση περίπου 5 στρεμμάτων.

Χάρτης αποξηραμένης Λίμνης Μουριάς

Σκοπός της μερικής αποκατάστασης της πρώην Λίμνης Μουριάς είναι τόσο η αισθητική αναβάθμιση του τοπίου, όσο και κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί λόγοι.

Κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί λόγοι απαιτούν την αισθητική αναβάθμιση του τοπίου

Ο σχεδιασμός της πιλοτικής λίμνης έγινε έτσι, ώστε η νέα λίμνη να εξυπηρετεί εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, ενώ η κατασκευή παρατηρητηρίου και δρόμου πεζοπορίας θα ενισχύσει την επισκεψιμότητα της περιοχής.

Το σχέδιο της πιλοτικής λίμνης περιλαμβάνει:

• Τη ζώνη εισόδου
• Τις ζώνες μεγάλου βάθους
• Τα νησάκια
• Τη ζώνη των πρανών
• Τη ζώνη των μακροφύτων
• Τη ζώνη εξόδου
• Τη ζώνη πεζοπορίας

Σχέδιο της πιλοτικής λίμνης

Τα νησάκια

Τη ζώνη των πρανών

Τη ζώνη των μακρόφυτων

Τη ζώνη εξόδου

Η λίμνη τροφοδοτείται το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου με όμβρια ύδατα, ενώ κατά τη θερινή περίοδο που η στάθμη της λίμνης πέφτει, συμπληρώνεται νερό μέσω ενός σωλήνα, ο οποίος συνδέεται με το δίκτυο άρδευσης της περιοχής, έτσι ώστε να είναι ελεγχόμενη η εισροή του στο νέο υγρότοπο. Στη ζώνη εισόδου έχει ήδη κατασκευαστεί η πρώτη ζώνη μεγάλου βάθους (1,5 mβάθος από την επιφάνεια), με πρανή πολύ ήπιας κλίσης (33%). Τα πρανή θα καλύπτονται από κροκάλες (riprap δομή), έτσι ώστε να προστατεύονται από τη διάβρωση. Το ύψος του νερού στη ζώνη αυτή δεν θα ξεπερνά το1 m.

Η δεύτερη ζώνη μεγάλου βάθους κατασκευάστηκε σε απόσταση περίπου 22 m από τη ζώνη εξόδου, με πρανή ήπιας κλίσης (33%) και σε βάθος 1,5 m από την επιφάνεια. Το ύψος του νερού στη ζώνη αυτή δεν θα ξεπερνά το 1 m. Μέσα στη ζώνη αυτή έχει κατασκευαστεί ένα νησάκι, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η πρόσβαση για δειγματοληψία και παρακολούθηση.

Επίσης σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν ακόμα δύο νησίδες με ήπιες κλίσεις πρανών (33%), μέσα στη ζώνη των μακροφύτων. Η παρουσία νησιών στους αποκατεστημένους ή νέους υγρότοπους ενισχύει τον στροβιλισμό των υδάτων, με αποτέλεσμα την αποφυγή στάσιμων νερών και την εξέλιξη ευτροφισμού, παρέχοντας τη δυνατότητα ανάπτυξης ποικίλων φυτοκοινωνιών.

Η ζώνη των πρανών κατασκευάστηκε από ήπιας κλίσης πρανή (33%). Πραγματοποιήθηκε επίστρωση των πρανών με άργιλο, η οποία στη συνέχεια συμπυκνώθηκε με χρήση οδοστρωτήρα, ώστε να εξασφαλιστεί η στεγανότητά τους. Η άργιλος προήλθε από τον αργιλικό ορίζοντα, που βρίσκεται σε βάθος περίπου1 m από την επιφάνεια, έχει πάχος περίπου1,5 mκαι εμφανίζεται σε όλη την περιοχή της αποξηραμένης Λίμνης Μουριάς. Ένα λεπτό στρώμα από πλούσια σε οργανικό υλικό ιζήματα (εδαφικός σχηματισμός) κάλυψε τα πρανή, προκειμένου να επισπευτεί η ανάπτυξη των φυτών.

Η ζώνη των μακροφύτων αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της νέας λίμνης, έχει βάθος1 mκαι το νερό έχει βάθος60 cmπερίπου. Ο πυθμένας της ζώνης αυτής καλύφθηκε με άργιλο, όπου κρίθηκε αναγκαίο, η οποία συμπυκνώθηκε κατάλληλα και στη συνέχεια ο πυθμένας διαμορφώθηκε με μικρή κλίση προς την έξοδο του νερού.

Στη ζώνη εξόδου κατασκευάστηκε ένα μικρό φράγμα μήκους περίπου4 m, ύψους περίπου60 cm, με πρανή ήπιας κλίσης. Για την προστασία από υπερχείλιση κατά τη χειμερινή περίοδο, κατασκευάστηκε στο σημείο εξόδου του νερού από το φράγμα ένα κανάλι μήκους περίπου100 m και βάθους 50 cm, το οποίο οδηγεί τα νερά της υπερχείλισης σε ένα από τα αποστραγγιστικά κανάλια της περιοχής της πρώην Λίμνης Μουριάς.

Περιμετρικά της πιλοτικής λίμνης θα κατασκευαστεί ζώνη πεζοπορίας πλάτους περίπου2 m, έτσι ώστε οι επισκέπτες να απολαμβάνουν περιπάτους, ενώ η κατασκευή παρατηρητηρίου θα τους δώσει τη δυνατότητα για παρακολούθηση πουλιών, που ήδη έχουν αρχίσει να επισκέπτονται την περιοχή.

Τα αποτελέσματα του Ερευνητικού Έργου θα βοηθήσουν στην κατανόηση των βασικών ιδιοτήτων και λειτουργιών του πρώην υγροτοπικού συστήματος της Μουριάς, έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί στη συνέχεια ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αποκατάστασης και διαχείρισης. Η ανάλυση-εκτίμηση των λειτουργιών, όταν εφαρμόζεται σε αποξηραμένους υγρότοπους, αποδεικνύεται αποτελεσματικό εργαλείο για την αποκάλυψη παλαιότερων σφαλμάτων κατά τη διαχείριση των υδατικών και εδαφικών πόρων, όπως και για την αποφυγή μελλοντικών σφαλμάτων κατά τον σχεδιασμό αποκατάστασης υγροτόπων με βάση την αειφορία φυσικών λειτουργιών. Η τεχνογνωσία που θα αποκτηθεί και το μοντέλο διαχείρισης θα αποτελέσουν οδηγό για εφαρμογή παρόμοιων ερευνητικών έργων σε ανάλογες υποβαθμισμένες περιοχές του Ελληνικού χώρου.

Ο επαναπλημμυρισμός και γενικότερα η αποκατάσταση της περιοχής πρέπει να γίνεται πάντα προς όφελος της τοπικής κοινωνίας, αλλά και του περιβάλλοντος. Τα οφέλη που θα προκύψουν είναι τόσο περιβαλλοντικά, όσο και κοινωνικοοικονομικά. Θα δημιουργηθούν κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη της βλάστησης, καθώς και της πανίδας (αποδημητικά και ενδημικά πουλιά, ερπετά, αμφίβια κ.ά.). Η ανάπτυξη τόπων διατήρησης της φύσης, όπου ενθαρρύνονται οι επισκέψεις οικοτουριστών, θα βοηθούσε στη βελτίωση της εικόνας της περιοχής, καθώς και στην αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας. Επίσης ο υγρότοπος θα μπορούσε να συμβάλει στην απορρύπανση της περιοχής από τοξικά στοιχεία, που προέρχονται από τις τοπικές βιομηχανίες/βιοτεχνίες, τα αστικά λύματα, καθώς και τα λιπάσματα και φυτοφάρμακα.

Συνεργαζόμενοι φορείς στο Έργο αυτό είναι το Πανεπιστήμιο Πατρών και η Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση Πύργου.

Από το Πανεπιστήμιο Πατρών συμμετέχουν ερευνητικές ομάδες των Τμημάτων Γεωλογίας και Βιολογίας με Επιστημονικό Υπεύθυνο του Έργου τον Καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας κ. Κίμωνα Χρηστάνη. Ως Έμπειροι Ερευνητές στο Έργο συμμετέχουν:

ο κ. Νικόλαος Λαμπράκης, Καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας,

ο κ. Θεόδωρος Γεωργιάδης, Καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας,

η κ. Αργυρώ Λιβανίου-Τηνιακού, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας,

η κ. Ευανθία Παπαστεργιάδου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας,

η κ. Jutta Zeitz, Καθηγήτρια και Διευθύντρια της Έδρας Εδαφολογίας του Τμήματος Αγροτικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Humboldt του Βερολίνου. Νέοι ερευνητές/Υποψήφιοι Διδάκτορες που συμμετέχουν στο έργο είναι οι Γεωλόγοι κ. Αδαμαντία Χατζηαποστόλου και κ. Ηλίας Καραπάνος, καθώς και η Βιολόγος κ. Παναγιώτα Καράγιαννη. Ακόμη στην υλοποίηση του Έργου συμμετείχαν ως Τεχνικό Επιστημονικό προσωπικό ο Δρ. Αντώνης Μπουζίνος και ο Δρ. Σταύρος Καλαϊτζίδης. Πολύ σημαντική συνεισφορά και συμμετοχή στον σχεδιασμό και την κατασκευή της πιλοτικής λίμνης είχε ο κ. Παναγιώτης Γιαννόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών.

Το όλο Έργο χρηματοδοτήθηκε κατά 80% από Δημόσια Δαπάνη και κατά 20% από Ιδιωτικό Φορέα.

Η Δημόσια Δαπάνη προήλθε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) στα πλαίσια του Μέτρου 8.3 του Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα – Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, μέσω του Προγράμματος Ενίσχυσης Νέου Ερευνητικού Δυναμικού (ΠΕΝΕΔ) 2003. Τα κονδύλια του ΠΕΝΕΔ προέρχονται από συγχρηματοδότηση κατά:

80% από την Ευρωπαϊκή ΄Ενωση – Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο,

20% από το Ελληνικό Δημόσιο – Υπουργείο Ανάπτυξης – Γενική Γραμματεία ΄Ερευνας και Τεχνολογίας.

Ιδιωτικός Φορέας είναι η Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση Πύργου (ΑΔΕΠ).